Εισήγηση από την βουλευτή της ΝΔ κ. Μίκα Ιατρίδη , στην Επιτροπή Περιφερειών με θέμα την ψηφιακή επανάσταση στις υπηρεσίες του κράτους και στην εκπαίδευση, και πως οι τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να ενισχύσουν την τοπική οικονομία των ακριτικών νησιών μας.
Η εισήγηση αυτή θα περιληφθεί σε ειδική έκδοση της Επιτροπής Περιφερειών.
«Σχεδιάζουμε το μέλλον των νησιών μας, το μέλλον του τόπου και των παιδιών μας», υπογράμμισε σε ανάρτηση της η κ, Ιατρίδη με αφορμή την ομιλία της .
Αναλυτικά η κ. Ιατρίδη ανέφερε :
Εισαγωγή:
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός στη σύγχρονη εποχή αποτελεί μια απτή πραγματικότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι πολλαπλές εφαρμογές της στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό κάθε χώρας συνδράμει αποφασιστικά στην ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία των πολιτών, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες, αλλά και προκλήσεις τις οποίες μια ευνομούμενη πολιτεία καλείται να αντιμετωπίσει.
Η ελληνική πολιτεία, αντιλαμβανόμενη τα πλεονεκτήματα από την εφαρμογή του ψηφιακού μετασχηματισμού στις παρεχόμενες υπηρεσίες του κράτους έχει προχωρήσει σε σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των ψηφιακών υπηρεσιών, για την προώθηση μιας ψηφιακής επανάστασης. Η επιλογή αυτή, είναι καθοριστική και για τις Περιφέρειες της Ελλάδας, ειδικά τις νησιωτικές και τις ορεινές, οι οποίες απέχουν γεωγραφικά από το διοικητικό κέντρο της χώρας και η πρόσβαση των πολιτών στις κρατικές υπηρεσίες καθίσταται, σε αρκετές περιπτώσεις, δύσκολη.
Το 2020, η εκδήλωση της πανδημίας του Covid19 στην Ελλάδα αποτέλεσε και το εφαλτήριο για την επιτάχυνση των διαδικασιών του ψηφιακού μετασχηματισμού, ώστε να αντιμετωπιστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι προκλήσεις από την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εισήγηση χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, γίνεται αναφορά στις παρεμβάσεις που έχουν γίνει για την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού στις παρεχόμενες υπηρεσίες του κράτους. Στη δεύτερη ενότητα γίνεται αναφορά και στις παρεμβάσεις που έχουν γίνει στον τομέα της παιδείας για τη σύγχρονη και ασύγχρονη τηλεκπαίδευση. Τέλος, στην τρίτη ενότητα γίνεται μια αναφορά στις μελλοντικές προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και προτάσεις για την καλύτερη εφαρμογή του στη διοίκηση, την οικονομία και την κοινωνία.
Επιτάχυνση ψηφιακού μετασχηματισμού των παρεχόμενων υπηρεσιών του κράτους
Όπως έχει συζητηθεί εκτενώς στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Περιφερειών, η γραφειοκρατία αποτελεί ένα από τα πιο βασικά ζητήματα που απασχολεί τόσο τους πολίτες όσο και τη διοίκηση, μια και αποτελεί τροχοπέδη στην καλύτερη δυνατή παροχή υπηρεσιών του κράτους στο σύνολο των πολιτών του. Ειδικότερα, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2016, η γραφειοκρατία στην Ελλάδα είχε υπολογιστεί ίση με το 6,8% του ελληνικού ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος των κρατών μελών του ΟΟΣΑ ήταν 3,5%. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει τα υψηλότερα διοικητικά βάρη από όλα τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ και ήταν απαραίτητη μια δραστική παρέμβαση για την άμβλυνση του κόστους της γραφειοκρατίας.
Είναι προφανές ότι η πανδημία του Covid19 λειτούργησε ως ψηφιακός επιταχυντής, ώστε να εφαρμοστούν σχεδόν άμεσα πολιτικές οι οποίες, υπό άλλες συνθήκες, να χρειάζονταν πολύ περισσότερο διάστημα για να υλοποιηθούν. Οι πολιτικές αυτές αφορούν κρίσιμους τομείς, όπως η υγεία, η παιδεία, η επιχειρηματικότητα. Ενδεικτικά, αναφέρονται ορισμένες από τις τομές, οι οποίες, στο πλαίσιο της ψηφιακής διακυβέρνησης οδήγησαν στη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών και την καλύτερη και αμεσότερη παροχή των υπηρεσιών.
- Αρχικά, και σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα της Ελλάδας άντεξαν στο φόρτο που παρατηρήθηκε, χωρίς να παρατηρηθούν ιδιαίτερα προβλήματα, σύμφωνα και με όσα αναφέρθηκαν στο διεθνή τύπο.
- Προχώρησε η λειτουργία του gov.gr, μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας με στόχο ο πολίτης να έχει ένα σημείο στο οποίο θα απευθύνεται για τη διεκπεραίωση των υποθέσεων του. Αυτό έχει επιτευχθεί ως ένα βαθμό και οι υπηρεσίες του gov.gr εμπλουτίζονται συνεχώς. Μέχρι και το Μάιο του 2020, ο αριθμός των υπηρεσιών ήταν 528.
- Προχώρησε η άυλη συνταγογράφηση, μια υπηρεσία η οποία αναβάθμισε σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, αλλά και των γιατρών, οι οποίοι αποφορτίστηκαν σε σημαντικό βαθμό.
- Καθιερώθηκε η πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων e-Presence.
- Προωθήθηκε η αποστολή εγγράφων και πιστοποιητικών από τα ΚΕΠ στο σπίτι με ένα τηλεφώνημα και χωρίς χρέωση.
- Καθιερώθηκε η ηλεκτρονική υπογραφή σε όλα τα μέλη της κυβέρνησης και την Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
- Καθιερώθηκε η λειτουργία του forma.gov.gr και η αποστολή μηνύματος στο 13033 για την κατ’ εξαίρεση μετακίνηση των πολιτών λόγω του κορωνοϊού.
- Προωθήθηκε η αξιοποίηση του ΑΦΜ ως ενιαίου αριθμού ταυτοποίησης, γεγονός που δίνει απάντηση και στο ζήτημα της διαλειτουργικότητας, μεταξύ των κρατικών υπηρεσιών.
- Καθιερώθηκε η δήλωση γέννησης μόνο στα μαιευτήρια με αυτόματη πίστωση του επιδόματος γέννησης, γεγονός που αποφόρτισε πλήρως τόσο τις αντίστοιχες υπηρεσίες, όσο και τους πολίτες, οι οποίοι ήταν αναγκασμένοι να απευθυνθούν σε παραπάνω από μια υπηρεσίες.
- Προχωρά η ψηφιοποίηση της φορολογικής ενημερότητας για τις πληρωμές από το Δημόσιο.
- Λειτούργησε πλατφόρμα τηλεργασίας για 10.000 υπαλλήλους της δημόσιας διοίκησης και προωθείται η πολιτική των τηλεραντεβού του πολίτη με τον υπάλληλο μιας υπηρεσίας.
- Λειτούργησε η χωρίς χρέωση πρόσβαση σε ψηφιακές πλατφόρμες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση,
- Προωθείται η διαλειτουργικότητα του e-ΕΦΚΑ με το Μητρώο Πολιτών,
- Προετοιμάζεται η πλατφόρμα τηλεϊατρικής για τους ασθενείς με Covid19
- Δημιουργείται η κατάλληλη ψηφιακή υποδομή, ώστε κάθε πολίτης να αποκτήσει ψηφιακή υπογραφή μέσω της ταυτότητάς του ενώ και η συσκευή του κινητού τηλεφώνου θα φέρει την ταυτότητα του.
Αυτές οι παρεμβάσεις είναι καθοριστικές για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της διοίκησης και της κοινωνίας και, πράγματι, επισπεύσθηκε η προώθησή τους, λόγω των ειδικών συνθηκών του Covid19.
Βέβαια, εκτός από την ίδρυση του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης από την Κυβέρνηση της ΝΔ και των πρωτοβουλιών που αναπτύχθηκαν τον τελευταίο χρόνο, παρεμβάσεις έχουν γίνει και από την προηγούμενη Κυβέρνηση, όπως στο ζήτημα της ψηφιοποίησης διαδικασιών αιτήσεων και γενικά στην επαφή του πολίτη με το δημόσιο. Μεταξύ αυτών, οι αιτήσεις μεταθέσεων- αποσπάσεων εκπαιδευτικών, το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο στη ΔΕΗ, η υποβολή δήλωσης «πόθεν έσχες», τα ηλεκτρονικά ραντεβού στο ΠΕΔΥ μέσω της ΗΔΙΚΑ, οι ηλεκτρονικές αιτήσεις εγγραφών και μεταγραφών φοιτητών και οι πλατφόρμες για τα κοινωνικά μερίσματα στην ΗΔΙΚΑ, επί τρία έτη.
Σε κάθε περίπτωση, είναι κρίσιμο ζήτημα για όλες τις Ελληνίδες και όλους τους Έλληνες ο ψηφιακός μετασχηματισμός να έχει συνέχεια, να εξελίσσεται, να βελτιώνεται και να γίνεται ακόμα πιο χρήσιμος, ακόμα πιο αποτελεσματικός. Παρά τις διαφορετικές κομματικές προσεγγίσεις, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Επιτροπής Περιφερειών έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει ανάγκη για την ψηφιακή επανάσταση, η οποία έχει αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών που κατοικούν στις απομακρυσμένες νησιωτικές και ορεινές περιοχές της πατρίδας μας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μια ιδιαίτερη μνεία για τη νησιωτική Ελλάδα με το μοναδικό πολυνησιακό της χαρακτήρα. Μάλιστα, η Ελλάδα αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Περίπου 13,5 εκατομμύρια ευρωπαίοι πολίτες ζουν σε νησιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως ο νησιωτικός πληθυσμός είναι σχετικά μικρός, ενώ πολλές φορές είναι ασήμαντος, συγκρινόμενος, κατ’ αναλογία, με τους πληθυσμούς των κρατών μελών.
Μόνο η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν ποσοστό νησιωτικού πληθυσμού 12% επί του συνόλου του πληθυσμού. Η διαφορά μεταξύ των δυο χωρών είναι ότι ο νησιωτικός πληθυσμός της Ιταλίας είναι συγκεντρωμένος στη Σικελία και τη Σαρδηνία, ενώ στη Ελλάδα είναι διάσπαρτος σε πάνω από 200 νησιά, φαινόμενο μοναδικό στην Ευρώπη.
Αντίθετα, τα ποσοστά του νησιωτικού πληθυσμού στις άλλες χώρες είναι σημαντικά χαμηλότερα. Ειδικότερα, στην Ισπανία 6%, στην Πορτογαλία 5%, στη Γαλλία 3%, ενώ κάτω από 1% στην Δανία, στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στη Γερμανία, στην Ολλανδία και τη Μεγάλη Βρετανία.
Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό ότι τα νησιά μας, τα Δωδεκάνησα, οι Κυκλάδες, οι Σποράδες, τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου και του Ιονίου, καθώς και η Κρήτη, χαρακτηρίζονται από γεωγραφική ασυνέχεια, καθιστά τον ψηφιακό μετασχηματισμό όχι ένα απλό εργαλείο για τη διεκπεραίωση εργασιών, αλλά έναν σύμμαχο για την επιβίωση της ακριτικής νησιωτικής περιφέρειας.
Ψηφιακός μετασχηματισμός στην εκπαίδευση
Η πανδημία του Covid19 αποτέλεσε επίσης καταλύτη για την εφαρμογή ψηφιακών εφαρμογών στον τομέα της Παιδείας. Το κλείσιμο των σχολείων δημιούργησε αναπόφευκτα την ανάγκη να προωθηθούν εναλλακτικοί τρόποι εκπαίδευσης, όπως η σύγχρονη και ασύγχρονη τηλεκπαίδευση. Ήδη κάποιες από τις διοικητικές λειτουργίες των σχολείων, είχαν ψηφιοποιηθεί, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, όπως οι εγγραφές των μαθητών, αλλά και η λειτουργία του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου, στην οποία βασίστηκαν και οι πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο των συνθηκών της πανδημίας.
Με το κλείσιμο των εκπαιδευτικών μονάδων όλων των βαθμίδων, οι παρεμβάσεις που έγιναν μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
- Το Υπουργείο Παιδείας, με τη συνδρομή του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, πέτυχε να έχει από 1.100.000 μαθητές εγγεγραμμένους στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο και πάνω από 180.000 εκπαιδευτικούς.
- Δημιουργήθηκαν για τις ανάγκες της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης επάνω από περίπου, 40.000 ψηφιακές τάξεις και επάνω από 400.000 τάξεις στην ηλεκτρονική τάξη e-class και επάνω από 100.000 τάξεις στην ηλεκτρονική τάξη e-me.
- Απεστάλη στις σχολικές μονάδες, σε πρώτη φάση, φορητός ηλεκτρονικός εξοπλισμός, ώστε να υπάρξει πρόσβαση στην τηλεκπαίδευση από όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές.
- Έχει ξεκινήσει, μέσω των διαδικασιών ΕΣΠΑ, ενέργειες που θα καλύψουν την επιμορφωτική δράση για όλα τα εργαλεία τηλεκπαίδευσης, αλλά και τα μαθησιακά αντικείμενα, τα οποία πρέπει να έχει ένα τέτοιου είδους μάθημα, για 100.000 εκπαιδευτικούς.
- Στο πλαίσιο της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα WebEx, η οποία δόθηκε δωρεάν σε όλους τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές.
- Δόθηκαν ηλεκτρονικά οι βαθμολογίες και μελετώνται, σε συνεργασία με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, τρόποι ώστε να περιοριστεί το εύρος της γραφειοκρατίας που διέπει και το ελληνικό δημόσιο σχολείο.
Η τηλεκπαίδευση αποτελεί μια νέα πραγματικότητα, χρήσιμη σε συνθήκες κλεισίματος των σχολείων για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Προφανώς, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ουσία της ανθρώπινης επαφής και της κοινωνικής ώσμωσης στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Άλλωστε η μάθηση είναι μια κατεξοχήν κοινωνική διαδικασία. Ωστόσο, παρέχει εναλλακτικούς τρόπους μάθησης, οι οποίοι μπορεί να αποδειχθούν χρήσιμοι.
Ένα σχετικό παράδειγμα είναι στις περιπτώσεις των πολύ μικρών και απομακρυσμένων νησιών και ορεινών περιοχών, όπου πολλές φορές η παρουσία καθηγητών συγκεκριμένων μαθημάτων δεν είναι πάντοτε δυνατή, για πολλούς λόγους, η τηλεκπαίδευση θα μπορεί να καλύψει τέτοιου είδους κενά και οι μαθητές αυτών των περιοχών να ακολουθούν απρόσκοπτα τη διδακτέα ύλη, όπως και οι υπόλοιποι συμμαθητές τους.
Μελλοντικές προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και προτάσεις για την καλύτερη εφαρμογή του
Όπως έχει αναφερθεί στις συνεδριάσεις της Επιτροπής Περιφερειών ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι σε εξέλιξη και είναι αναπόφευκτο στην πορεία αυτή να παρατηρούνται και δυστοκίες. Είναι δεδομένο ότι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι προβληματισμοί που έχουν αναπτυχθεί και παρατίθενται, συνοπτικά, παρακάτω:
- Ο κυριότερος προβληματισμός αφορά στη χρήση της τεχνολογίας σε σχέση με την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, των προσωπικών δεδομένων και της προστασίας της ιδιωτικότητας του πολίτη.
- Ο δεύτερος προβληματισμός αφορά στην σχετική έλλειψη των απαραίτητων ψηφιακών δεξιοτήτων, γεγονός που αφορά κυρίως τις μεγαλύτερες, αλλά καθόλα παραγωγικές, ηλικίες του πληθυσμού.
- Η ποιότητα και η έκταση των ευρυζωνικών δικτύων, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις απομακρυσμένες νησιωτικές και ορεινές περιοχές.
Για όλα τα παραπάνω, υπάρχει η δέσμευση της Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, αφενός με την προώθηση νομοθετικών πρωτοβουλιών σε σχέση με τα προσωπικά δεδομένα, σε συνδυασμό με το Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, με την προώθηση εκπαιδευτικών διαδικασιών για την απόκτηση και ενίσχυση ψηφιακών δεξιοτήτων και, τέλος, με την προώθηση και την επέκταση των δικτύων και τη χρήση ασύρματου δικτύου 5G.
Σε συνδυασμό με τους παραπάνω προβληματισμούς, είναι απαραίτητο η συνολική ψηφιακή στρατηγική να δώσει έμφαση και στους ακόλουθους παράγοντες.
- Ανοικτά Δεδομένα (open data). Το άνοιγμα των δεδομένων ενισχύει την κοινωνία της πληροφορίας, ενδυναμώνει τη διαφάνεια της διοίκησης και τη δημοκρατική συμμετοχή, συμβάλλει στην ενίσχυση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, οδηγεί στην καλύτερη λειτουργία της ίδιας της διοίκησης.
- Διαλειτουργικότητα (interoperability). Όπως αναφέρθηκε και στην πρώτη ενότητα, η διαλειτουργικότητα αφορά τη διασύνδεση των υπηρεσιών και των μητρώων, μέσω ολοκληρωμένων πληροφορικών συστημάτων, ώστε να είναι εφικτή η δημιουργία και λειτουργία ενιαίων σημείων πρόσβασης για τους πολίτες και η δημόσια διοίκηση να καταστεί πιο φιλική για τον πολίτη και πιο αποτελεσματική.
- Έξυπνες εφαρμογές και υπηρεσίες (Smart applications and services). Ήδη, η χρήση έξυπνων κινητών τηλεφώνων έχει οδηγήσει στην επέκτασή των εφαρμογών και των υπηρεσιών. Περαιτέρω ενίσχυση τους και δημιουργία νέων αναμένεται να επηρεάσουν θετικά την κοινωνική και οικονομική ζωή, ειδικά με τη χρήση εργαλείων που αξιοποιούν το Cloud.
- Προσβασιμότητα (Access). Οι διαδικτυακές υποδομές και η πρόσβαση σε εγγυημένης ταχύτητας δίκτυα νέας γενιάς είναι απαραίτητα για την απρόσκοπτη χρήση των εφαρμογών που αξιοποιούν το διαδίκτυο. Το σημείο αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας για τις απομακρυσμένες νησιωτικές και ορεινές περιοχές.
- Επίτευξη κρίσιμης μάζας (critical mass). Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη κρίσιμης μάζας, δηλαδή την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της εξωστρέφειας. Το ζήτημα αυτό είναι κομβικό για τις Περιφέρειες, με δεδομένο ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε ακριτικά νησιά και ορεινές περιοχές, θα μπορέσουν να είναι σε θέση να απευθύνονται σε μεγαλύτερες αγορές και, γενικά, θα μπορέσουν να ενισχύσουν τη ζήτηση. Σημειώνεται ότι κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει και σε οικονομικό μετασχηματισμό, ώστε, για παράδειγμα, οι νησιωτικές τοπικές οικονομίες να μην βασίζονται μόνο στον τουρισμό, αλλά να επεκταθούν και σε άλλες δραστηριότητες του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα.
- Ενίσχυση ψηφιακών δεξιοτήτων (digital skills). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, μέσω εκπαιδευτικών διαδικασιών και προγραμμάτων πρέπει να προχωρήσει η εξοικείωση του πληθυσμού με τα ψηφιακά εργαλεία, αλλά και να ενισχύονται και να επιμορφώνονται και οι επαγγελματίες του κλάδου.
- Υιοθέτηση κουλτούρας συνεχούς αλλαγής (Leading change). Με δεδομένο ότι η τεχνολογική εξέλιξη είναι συνεχής, θα πρέπει να υιοθετηθεί, τόσο στους δημόσιους, όσο και τους ιδιωτικούς οργανισμούς μια κουλτούρα συνεχούς αλλαγής, δηλαδή το ανθρώπινο δυναμικό να είναι σε εγρήγορση και σε θέση να υιοθετεί τις νέες εξελίξεις.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός απελευθερώνει παραγωγικές δυνάμεις, καθιστά πιο λειτουργική και αποτελεσματική τη δημόσια διοίκηση και δημιουργεί νέες συνθήκες και νέες ευκαιρίες.
Ειδικά για τις Περιφέρειες, ανοίγεται ένας νέος δρόμος εξυπηρέτησης των πολιτών, ενισχύεται η επιχειρηματικότητα, εμπεδώνεται και ένα αίσθημα ασφάλειας για τους κατοίκους των μικρών νησιών και των απομακρυσμένων ορεινών περιοχών, ειδικά με τις εφαρμογές της τηλεϊατρικής και της τηλεκπαίδευσης, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν στο πλαίσιο της ουσιαστικής αναβάθμισης των δικτύων.
Επίλογος – Η σημασία του ανθρώπινου παράγοντα
Η μέχρι τώρα εμπειρία έχει δείξει ότι η πανδημία του Covid19 επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό πολλών υπηρεσιών του κράτους. Η Κυβέρνηση και το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης ανταποκρίθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις προκλήσεις που έθεσαν τα αναγκαία μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων της πανδημίας.
Ωστόσο, ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική ανάπτυξη της Ελλάδας, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών, αλλά και η πλήρης αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων τεχνολογικών εργαλείων μπορεί να βοηθήσει δραστικά και τις Περιφέρειες της χώρας, ειδικά αυτές που είναι απομακρυσμένες από τα διοικητικά κέντρα, όπως οι νησιωτικές και ορεινές περιοχές.
Είναι δεδομένο ότι η ψηφιακή επανάσταση που έλαβε χώρα το τελευταίο χρονικό διάστημα πρέπει να παγιοποιηθεί και να εξελιχθεί ακόμα περισσότερο. Τα πλεονεκτήματα της είναι αδιαμφισβήτητα. Χωρίς την ψηφιακή επανάσταση η πολυπόθητη, ουσιαστική και αειφόρος ανάπτυξη των Περιφερειών είναι πολύ δύσκολο να γίνει πραγματικότητα.
Ωστόσο, είναι ακόμα δεδομένο ότι η ψηφιακή τεχνολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα. Η παραδοχή αυτή είναι ήδη εμφανής στο ζήτημα της εκπαίδευσης, όπου η τεχνολογία φαίνεται ότι μπορεί να λειτουργήσει μόνο επικουρικά. Είναι, ακόμα, εμφανής και στον τομέα της υγείας. Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την παρουσία ενός γιατρού, ειδικά σε ένα απομακρυσμένο και ακριτικό μέρος, όπως σε ένα μικρό νησί, ή σε μια απομακρυσμένη ορεινή περιοχή. Τέλος, ακόμα και στη δημόσια διοίκηση, οι κάτοικοι των νησιών και των ορεινών περιοχών έχουν ανάγκη να βλέπουν την ανθρώπινη παρουσία, έχουν ανάγκη να βλέπουν ότι υπάρχουν συνάνθρωποί τους που ζουν και βιώνουν μαζί τους τις αγωνίες όσων ζουν στα σύνορα της Ελλάδας.
Υπό αυτό το πρίσμα, ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ειδικά για τις Περιφέρειες που αποτελούν τα σύνορα της Ελλάδας, είναι να μπορέσει η ελληνική πολιτεία να βρει τη χρυσή τομή, η οποία θα εξασφαλίζει τις λύσεις που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη, την ίδια στιγμή, όπως, θα εξασφαλίζει και την απαραίτητη ανθρώπινη παρουσία στα ακριτικά νησιά και τις ακριτικές περιοχές, γιατί τα σύνορα μιας χώρας είναι, πρώτα και πάνω από όλα οι άνθρωποί της.
