Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να κάνει τη διαφορά στην επιβίωση στον καρκίνο του πνεύμονα, αλλά δεν την εξασφαλίζουν τα συμπτώματα, όπως πιστεύει το ευρύ κοινό. Αντιθέτως, όταν αυτά αναπτυχθούν, ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ήδη εξελιγμένος και η αντιμετώπισή του πιο δύσκολη.
Αυτό που απαιτείται για έγκαιρη διάγνωση είναι ο προσυμπτωματικός έλεγχος, δηλαδή η εξέταση πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων. Η πνευμονολόγος Σοφία Λαμπάκη, ακαδημαϊκή υπότροφος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, υπεύθυνη του Τμήματος Ογκολογικών Κλινικών Μελετών της Πνευμονολογικής Κλινικής ΑΠΘ στο Νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου, εξηγεί τι πρέπει να γνωρίζουμε.
Τι είναι ο προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του πνεύμονα;
Είναι η περιοδική εξέταση ασυμπτωματικών ατόμων, που πληρούν ορισμένα κριτήρια, για να ανιχνευθεί εγκαίρως τυχόν καρκίνος του πνεύμονα.
Σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, η εξέταση που εφαρμόζεται είναι η χαμηλής δόσης αξονική τομογραφία θώρακος (low dose computed tomography ή LDCT). Συνιστάται σε όλους τους υγιείς ενεργούς καπνιστές αλλά και τους πρόσφατα πρώην καπνιστές, ηλικίας άνω των 50 ετών, ανεξαρτήτως φύλου. Ως «πρόσφατα πρώην καπνιστές» θεωρούνται όσοι έχουν διακόψει το κάπνισμα τα τελευταία 15 χρόνια.
Αν κάποιος έχει ήδη διαγνωστεί με καρκίνο του πνεύμονα, η εξέταση δεν ενδείκνυται γι’ αυτόν.
Γιατί συνιστάται ειδικά στους καπνιστές και τους πρόσφατα πρώην καπνιστές;
Το κάπνισμα είναι η κύρια αιτία του καρκίνου του πνεύμονα. Όσο περισσότερο έχει καπνίσει κάποιος στη ζωή του, τόσο περισσότερο κινδυνεύει και τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη να εξεταστεί.
Όσον αφορά τους πρόσφατα πρώην καπνιστές, ο διαχωρισμός με όσους διέκοψαν το κάπνισμα πριν από πολλά χρόνια έγινε διότι ο κίνδυνος να αναπτυχθεί καρκίνος του πνεύμονα μετά τη διακοπή του καπνίσματος:
- Σε 10 χρόνια μειώνεται στο μισό
- Σε 15 χρόνια έχει εξισωθεί με τον κίνδυνο που διατρέχουν όσοι ουδέποτε κάπνισαν
Πόσες πιθανότητες έχει ένας καπνιστής να εκδηλώσει καρκίνο του πνεύμονα;
Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου στους άνδρες και η τρίτη συχνότερη στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι το 2020 καταγράφηκαν στη χώρα μας περίπου 10.000 νέα περιστατικά, το 60% εκ των οποίων ήταν άνδρες.
Επιπλέον, τουλάχιστον 7.500 άνθρωποι στη χώρα μας χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους εξαιτίας του, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.
Μελέτες έχουν δείξει ότι ένας καπνιστής στους εννέα εκδηλώνει καρκίνο του πνεύμονα. Δυστυχώς, μόνο το 20% των περιστατικών ανιχνεύονται σε πρώιμο στάδιο και μπορούν να αντιμετωπιστούν ριζικά. Αυτό το ποσοστό μπορεί να αυξηθεί σημαντικά με τον προσυμπτωματικό έλεγχο.
Τι ποσοστό ακριβείας έχει η χαμηλής δόσης αξονική τομογραφία (LDCT);
Σύμφωνα με ανασκόπηση της ιατρικής βιβλιογραφίας που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2021 σε μία κορυφαία ιατρική επιθεώρηση, την JAMA, η ειδικότητα (specificity) της χαμηλής δόσης αξονικής τομογραφίας παγκοσμίως είναι πάνω από 80% (φθάνει έως το 100%, ανάλογα με τη χώρα και τα συμμετέχοντα κέντρα). Η δε ευαισθησία (sensitivity) είναι πάνω από 75% (φθάνει έως το 99,7%).
Η ευαισθησία και η ειδικότητα είναι δύο σημαντικές παράμετροι της διαγνωστικής ακρίβειας. Ως ευαισθησία ορίζεται η ικανότητα μιας εξέτασης να εντοπίζει σωστά τους ανθρώπους που νοσούν. Ως ειδικότητα ορίζεται η ικανότητα εντοπισμού των ανθρώπων που δεν νοσούν.
Επομένως, ο καρκίνος του πνεύμονα εντοπίζεται με πάρα πολύ μεγάλη ακρίβεια με την χαμηλής δόσης αξονική τομογραφία (LDCT). Ωστόσο στο 5% των περιπτώσεων η εξέταση δίνει ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι η εικόνα που βλέπουμε στην αξονική δημιουργεί υπόνοιες ότι πρόκειται για καρκίνο, αλλά η βιοψία δείχνει ότι τελικά επρόκειτο για καλοήθη όγκο. Το ποσοστό αυτό κάποτε ήταν πολύ υψηλότερο, αλλά έχει μειωθεί χάρη στις βελτιώσεις στην τεχνολογία.
Τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα οδηγούν σε περισσότερες εξετάσεις και αναίτιο άγχος, αλλά όχι σε αναίτια θεραπεία. Γίνονται όμως προσπάθειες να μειωθεί ακόμα περισσότερο το ποσοστό αυτό.
Η εικόνα που έχει ο καρκίνος του πνεύμονα στην εξέταση είναι εκείνη ενός οζιδίου με μέγεθος πάνω από 6 χιλιοστά (mm), το οποίο έχει συγκεκριμένη μορφολογία. Οζίδια που μερικές φορές προσομοιάζουν με αυτό μπορεί να δημιουργήσουν και άλλα αίτια, όπως:
- Λοιμώξεις του αναπνευστικού (συμπεριλαμβάνεται πλέον και ο κορωνοϊός)
- Ίνωση των πνευμόνων
- Φυματίωση κ.λπ.
Γι’ αυτό τον λόγο, μία από τις προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθεί η εξέταση είναι να μην πάσχει ο εξεταζόμενος από ενεργό λοίμωξη.
Πόσο μειώνει η εξέταση τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα;
Για το θέμα αυτό έχουν δημοσιευθεί δύο μεγάλες μελέτες. Τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης δημοσιεύθηκαν πριν από μία δεκαετία, το 2011. Εκείνη η μελέτη διεξήχθη στις ΗΠΑ και είχε αρχίσει το 1985. Διαπιστώθηκε ότι η χρήση αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης για την ανίχνευση του καρκίνου του πνεύμονα θα μπορούσε να μειώσει τον αριθμό των θανάτων κατά 20% σε σύγκριση με τις απλές ακτινογραφίες θώρακα. Το όφελος αυτό ήταν κοινό σε άνδρες και γυναίκες.
Η δεύτερη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα μελέτη είναι ευρωπαϊκή και νεότερη. Τα αποτελέσματά της δημοσιεύθηκαν πολύ πρόσφατα, το 2020, και κάλυψαν μία δεκαετία προσυμπτωματικού ελέγχου. Όπως έδειξε, στη διάρκεια των 10 ετών οι θάνατοι που προκαλούσε ο καρκίνος του πνεύμονα μειώθηκαν:
- Κατά 24% στους άνδρες καπνιστές ή πρόσφατα πρώην καπνιστές
- Κατά 61% στις γυναίκες καπνίστριες ή πρόσφατα πρώην καπνίστριες
Κάθε πότε πρέπει να επαναλαμβάνεται η εξέταση;
Εφ’ όσον δεν υπάρξουν παθολογικά ευρήματα, η εξέταση πρέπει να επαναλαμβάνεται μία φορά τον χρόνο. Ωστόσο πρέπει να τονιστεί πως δεν αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ και το κόστος πρέπει να καταβάλλουν οι ίδιοι οι ασφαλισμένοι. Στο δικό μας το νοσοκομείο, το Παπανικολάου, όπου έχουμε πρόγραμμα ενημέρωσης προσυμπτωματικού ελέγχου, οι συμμετέχοντες πληρώνουν περίπου 60 ευρώ για την αξονική που κάνουν κάθε χρόνο. Στο πρόγραμμά μας έχουμε εισαγάγει περίπου 1.500 ασθενείς.
Υπάρχει κίνδυνος από την τακτική ακτινοβόληση;
Η δόση που χρησιμοποιείται στον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του πνεύμονα είναι κατά 90% χαμηλότερη απ’ ό,τι σε μία συμβατική αξονική θώρακος.
Βέβαια, πολύς κόσμος φοβάται ότι θα πάθει καρκίνο έστω και από αυτή τη χαμηλή δόση, εφ’ όσον εκτίθεται κάθε χρόνο. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό θα μπορούσε θεωρητικώς να συμβεί μετά από 30 χρόνια εξετάσεων και η μέση ηλικία όσων υποβάλλονται σε προσυμπτωματικό έλεγχο είναι τα 62 έτη.
Γιατί δεν επαρκούν τα συμπτώματα για να διαγνωστεί εγκαίρως ο καρκίνος του πνεύμονα;
Δυστυχώς μέχρι να αναπτυχθούν συμπτώματα, ο καρκίνος του πνεύμονα έχει εξελιχθεί πολύ και δεν είναι πια πρώιμος, επομένως δυσχεραίνεται η αντιμετώπισή του.
Επιπλέον, η συμπτωματολογία του καρκίνου του πνεύμονα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως:
- Το είδος και η θέση του καρκίνου
- Οι καπνιστικές συνήθειες
- Το φύλο
Οι άνδρες, λ.χ., είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν επίμονο βήχα, αιμόπτυση και λοιμώξεις του αναπνευστικού (π.χ. πνευμονίες). Οι γυναίκες εκδηλώνουν συχνότερα δύσπνοια και κόπωση, παρά βήχα.
Τα συμπτώματα αυτά είναι επίμονα και μπορεί να επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Σε προχωρημένη (μεταστατική) νόσο, οι ασθενείς μπορεί να εκδηλώσουν και άλλα συμπτώματα, όπως:
- Ζάλη, κεφαλαλγία, ελάττωση της όρασης, μούδιασμα ή/και αδυναμία σε περίπτωση μετάστασης στον εγκέφαλο
- Πόνο στη μέση, στο στήθος ή στους ώμους, αν υπάρχει μετάσταση στα οστά
- Ανεξήγητη και ταχεία απώλεια βάρους στην πολύ προχωρημένη νόσο
Όλ’ αυτά μπορεί να αποδοθούν αρχικά και σε άλλα αίτια (π.χ. στην ηλικία, την κακή φυσική κατάσταση, άλλα νοσήματα όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια). Έτσι, η διάγνωση καθυστερεί ακόμα περισσότερο. Επομένως, τα συμπτώματα είναι αναξιόπιστος δείκτης για καρκίνο του πνεύμονα και το κοινό πρέπει να ενημερωθεί για τον προσυμπτωματικό έλεγχο.
iatropedia
